Back to Home

Liy Tan 1933 - 1939

1 OF 9

  • Hitler rive legalman o pouvwa

    Pandan yon kriz ekonomik ki te frape le mond antye, epi avèk dezilizyon Alman yo, Pati Nazi an te genyen 33% nan vwa Palmantè yo. Premye 100 jou o pouvwa: Boule Reichstag lan (Palman alman an), lwa masyal, premye kan konsantrasyon (Dachau), bòykòt biznis jwif, Jwif ekspilse nan fonksyon piblik, boule liv.

    Adolph Hitler avèk Prezidan Paul von Hindenburg, nan Potsdam, ann Almay 1933 / USHMM

  • Lwa Nuremburg yo

    Nan mwa septanm 1935, yon seri nouvo lwa te elimine dwa sivik avèk politik Jwif yo epi te retire sitwayènte alman yo. Maryaj ant Jwif avèk Aryen (non-Jwif) yo te entèdi epi Jwif yo pat gen dwa ise drapo alman yo.

    Afich ki mande bòykòt nan fenèt J. Neumann Cigarren, kote yo te vann taba; pwopriyetè an te yon jwif nan Bèlen, 1933 / USHMM

  • Je Olenpik nan Bèlen

    Hitler sèvi avèk Je Olenpik 1936 nan Bèlen yo kòm enstriman pwopagand pou kreye lejitimite entènasyonal pou gouvènman Nazi an. Yo te retire pandan yon moman siy Antisemit yo epi yo te sispann pwovizwaman vyolans baze sou ras lan pandan Je Olenpik yo, men yo te bani atlèt jwif yo nan tout ekip alman yo. Jesse Owens, yon Afwo-Ameriken, te genyen 4 meday dò.

    Spektatè yo plen graden yo nan stad natasyon an nan Bèlen, 1936 / USHMM

  • Lalmay ekspansyonist

    Almay anvayi epi anekse Otrich nan mwa mas 1938. Nan mwa septanm lan, lidè Angletè avèk la Frans yo te dakò pou eseye apeze Hitler epi pèmèt li kontwole yon zòn nan Tchekoslovaki ki rele Sudetenland. Na mwa oktòb lan, yo ekspilse Jwif ki gen orijin polonè ann Almay.

    Refijye tchèk yo te ekspilse nan Biwo Refijye Sudetenland lan, oktòb 1938

  • Kristallnacht

    Le 9 novanm 1938, te genyen plizyè pogwòm (emet anti-jwif) ki te eklate nan tout Almay avèk Otrich, sou inisyativ Nazi yo. Plis pase 1 000 sinagòg te boule, 7 000 biznis jwif te piye epi yo mennen 30 000 gason jwif nan kan konsantrasyon.

    Alman kap pase anba fenèt kase yon biznis ki te gen pwopriyetè jwif pandan Kristallnachte nan Bèlen, 1938 / USHMM

  • Kindertransport - Transpò timoun

    Anba presyon kominote jwiv lan avèk gwoup imanitè, Angletè bay akò pou li aksepte 10 000 timoun jwif ki te vin enstale ann Angletè. Etazini te refize konsidere yon pwojè lwa pou aksepte 20 000 timoun jwif.

    Premye Kindertransport oubyen transpò timoun kap rive nan Harwich, ann Angletè, desanm 1938 / USHMM

  • St. Louis

    Bato MS St. Louis an te soti Hamburg pou li ale Kiba nan mwa me 1939, men 936 pasaje li yo pat kapab ateri paske yo te anile viza kiben yo. Malgre yo te sipliye Kiba, Etazini epi lòt peyi, bato an te oblije retounen ann Ewòp. Rive nan fen lagè an, plis pase yon ka nan pasaje yo te deja mouri nan men Nazi yo.

    Kèk moun nan fanmi Heilbrun lan abò bato MS St. Louis, 1939 / USHMM

  • Almay anvayi la Polòy

    Almay te anvayi la Polòy le 1ye septanm 1939. Angletè ak la Frans deklare lagè; sa make kòmansman Dezyèm Gè Mondyal lan. La Polòy tonbe nan yon mwa epi Alman yo te entwodwi politik okipasyon ki te brital anpil. Yo asasine plizyè lidè politik ak relijye Polonè epi yo mete anpil lòt ankòt nan prizon. Yo fòse Jwif polonè yo al viv nan geto. Le 17 septanm Inyon Sovyetik lan te anvayi pati èst Polòy lan.

    Solda alman ap antre nan Vasovi a la mach, 1939 / USHMM

  • Asasina Alman andikape

    Ann oktòb 1939, yo kòmanse tiye Alman ki pat jwif men ki te andikape yo. Se yomenm ki te premye viktim Nazi yo ki te mouri nan chanm a gaz nan sis sant spesyalize pou tiye moun.

    Otobis pou al chèche pasyan nan sant Nazi pou tye moun nan Hartheim, vè ane 1940 / Dokumentationsstelle Hartheim

Odyo Vwayaj bato MS St. Louis an

Saint Louis an - Herbert Karliner Odyo-Sèlman NARATÈ : Herbert Karliner te fèt ann Almay nan ane 1926. Nan maten Kristallnacht lan, yo te detwi epi piye magazen papa l lan avèk tout sinagòg ki te nan vil lan epi tout lòt biznis jwif yo tou. Gestapo, polis sekrè Nazi yo, te fòse papa Herbert vann kay li yon ti moman apre sa. Nan mwa me 1939 lan, Herbert avèk fanmi li te pami 937 pasaje ki te abò bato yo te rele Saint Louis an, yon pakbo ki te pran direksyon Cuba. Herbert Karliner Moman nou te pase an te bon anpil. Nou danse, nal nan sinema, te gen sèvis relijye. Moun te vle wè kapitèn lan, nou te gen yon bon rapò avè l tou, epi nou tap tann konsa pou nou rive La Avann. Nou te rive nan kè La Avann lan epi bato te akoste nan mitan bè an. Epi yo di te gen kèk papye pou yo regle. Donk nou tann, nou tann, nou tann epi anyen pa janm rive. Lapolis kiben an vini epi anyen pa rive. Mwen te gen kèk fanmi, mononk mwen te la deja, li vini nan yon ti bato epi li pale avèk nou pandan li te byen lwen. Sa se premye mo panyòl mwen aprann, li di demen, mañana, mañana, nap desann bato an. Se te yon jou, de jou, twa jou, kat jou nou rete La Avann pou sèt jou. Nou pat konn kisa ki tap pase. Nou te kòmanse enkyè. Nou te sitou pa okouran de anyen. Nou te tande gouvènman an pat vle nou antre epi yo te vle yon sèten kantite lajan, e noumenm nou pat gen lajan ditou. Donk, apre 7 jou kapitèn lan resevwa lòd nan men gouvènman an pou li ale kite kè kiben an. Donk li di nou pa bezwen pè nap sikilè nan Karayib lan epi nap jwenn yon kote pou nou. Lè sa a, nou voye telegram nan tout latè, nan Panama, Ajantin, Repiblik Dominikèn, nan Etazini, nou voye telegram bay M. Roosevelt, nou pa resevwa okèn repons. Nous voye yon telegram bay Madan Roosevelt pou yo kite timoun yo antre, nou pa resevwa okèn repons. Nou pran yon gwo desepsyon. Paske nou te konnen si nou te tounen ann Ewòp kisa ki tap rive. Espwa nou kòmanse tonbe. Donk yo leve epi di map sikile nan zòn detwa Florid lan, yon moun kapab petèt tande nou. Apre sa mwen vin aprann, kapitèn lan te vle nou desann isit nan Miami. Kapitèn lan te vin tou pre Miami Beach, map di ou, mwen te gen 11 an 12 an sou bato sa a, mwen te tèlman eblouyi lè mwen wè Miami Beach mwen di yon jou map gen pou mwen tounen la. Bon, sa te pran yon ti tan. Nou pat kapab debake nan okèn peyi, pèsòn pat vle kite nou antre. Lè sa a, manje kòmanse manke, dlo kòmanse manke epi bato an te oblije retounen ann Almay. Li retounen tou dousman epi nap espere yon lòt moun te fè yon bagay. Epi de jou anvan nou te rive ann Almay, nou resevwa yon telegram ki di kat peyi tap kite nou antre epi yo ta pral separe nou. La Oland, Bèljik, la Frans epi Angletè. Donk natirèlman, sibitman nou vin gen espwa ankò. Nou kòmanse danse, nou te gen sinema epi tout moun te kontan nou pat oblije retounen ann Almay ankò. Chak peyi te pran 220, 250 moun. Nou pat gen anpil chwa sou ki peyi nou tale. NARATÈ : Jwif Ewopeyen yo te gen refij garanti nan La Avann donk yo te travèse Oseyan Atlantik lan pou yo wè Prezidan Kiba an refize kite yo antre lè yo rive. Kapitèn bato Saint Louis an kite kè La Avann lan pou lale Miami, paske l te espere pasaje jwif li yo ta kapab sove rive Etazini. Gad Kot Etazini yo pat kite bato an akoste. Finalman, la Bèljik, La Oland, Angletè epi la Frans te dakò pou resevwa pasaje bato Saint Louis an. Yo voye Herbert Karliner ak fanmi li an Frans kote yo te viv kache kòm Katolik pandan tout dire lagè an. Nan tout fanmi an, se Herbert avèk frè li an sèlman ki pat mouri. Pizyè santèn lòt pasaje ki te sou bato Saint Louis an te tonbe viktim anba Nazi yo pandan peyi Almay te rapidman anvayi lòt peyi nan Ewòp de Lwèst.

Pasaje an foul sou pon MS St. Louis an, 1939 / USHMM

Odyo Nan transpò timoun Kindertransport lan

Transpò Timoun yo - Anne Meyer Odyo Sèlman NARATÈ : Transpò Timoun yo, oubyen ann alman Kindertransport, se te yon seri efò pou sove timoun e ki te mennen plizyè milye timoun Jwif soti nan Ewòp Nazi an rive ann Angletè ant ane 1938 epi 1939.   Apre pogwòm vyolan ki fèt nan Kristallnacht, peyi Angletè te bese restriksyon sou imigrasyon yo nan sa ki te konsène timoun Jwif ki tap soti nan teritwa alman yo. Etazini pat gen menm jenewozite sa a: yon pwojè lwa pou mennen 20 000 timoun nan peyi isit te rete kanpe san avanse nan kongrè isit lan. Yo mennen 10 000 timoun jwif ann Angletè epi yo te enstale nan fanmi dakèy angle. Gen anpil nan timoun sa yo ki pat janm wè manman ak papa yo ankò. Anne Meyer se te youn nan timoun sa yo. ANNE MEYER : Alò, mwen pat konnen kisa transpò timoun lan tap ye. E m te gen kèk lòt timoun laj mwen ki te la. Dapre mwen sak te pi jèn lan te gen 9 an, e mwenmenm mwen pat ko rive 13 an. E nou tout te sou tren an epi nou pat konnen ditou kisa ki tap pase sèlman nou te konnen nou tap prale ann Angletè, kòmsi nou ta konnen sa sa te ye. E nou tap pral jwenn moun etranj sa yo. Pandan nou te nan tren an epi nou pat fin konnen si nou youn te kapab fè lòt oubyen pale youn avèk lòt oubyen chèche konnen ki kote lòt timoun yo te soti oubyen nenpòt bagay konsa, gen yon ti madanm ki antre nan tren an, li te petèt genyen konfyans 20 an epi cheve li te tou wouj. Li di se mwen ki konseyè nou, non mwen se Ruth. Mwen pral di nou kisa nou gen pou fè. Si nou dezobeyi nenpòt jan wap mete tout moun an danje pou yo rete tren an epi nap oblije tounen kote nou soti an epi tout moun pral tounen lakay yo kote yo te ye epi nou pap janm soti vivan ann Almay. Donk fè sam di nou fè. Mwen byen konnen gen pami nou ki vin avèk objè ki sot nan fanmi nou ki gen valè, avèk trezò ki nan malèt nou, voye yo jete nan fenèt la touswit. Lè nou rive nan fwontyè alman an, yo pral pra fè tout moun desann tren saa a epi yo pral mete sele sou tren an, epi pandan nou kanpe deyò an avèk mitrayèt ki brake sou nou yo pral fouye tout bagay ki nan tren sa a. Chak malèt, chak manto, chak vèst. Tout bagay. Nou pa ka pran chans. Epi nou te deja wè nou preske rive nan fwontyè an, epi apremidi te preske rive, aswè te preske kòmanse. Epi anfen li kanpe. Epi gad yo te deyò sou platfòm lan epi yo tap pale fò epi yo te gen zam yo epi yo tap rele "Raus!" Nou soti nan tren an, nou kanpe sou platfòm lan, yo fèmen pòt lan byen fò deyè nou pandan yo te anndan konpatiman an, epi noumenm nou ret kanpe la. Epi yo fè nou kanpe an ran epi yo konte nou. Yo chwazi 10 ti gason ak 10 ti fiy pou yo retire rad sou yo epi fouye yo. Epi yo fouye yo, epi yo tap kontinye monte desann nan tren an avèk zam yo brake sou nou. Donk nou te kanpe la, nou pat konn kisa lòt pou nou fè...donk yo kite nou nan dèyè tren an epi tren an fè gwo bwi li epi nou ale. Lè sa a, tout moun kòmanse rele epi kriye paske tout moun te byen wè nou tap efektivman sot la...Epi se konsa medam Komite Zanmi ki rele Friends Service Committee an avec La Kwa Wouj peyi La Oland yo te la epi yo ba nou yon fig ak yon zoranj epi yon sandwich avèk yon kat postal...Yo te trete nou trè byen. … Sou bato ki travèse La Manch lan mwen pa panse nou te nan okèn kabin, nou te chita sèlman. Epi yo te tcheke etikèt mwen an, yo di ou prale Manchester nou konnen sou ki tren yo pral rankontre ou donk fè yon ti relaks epi men yon bagay pou ou manje. Yo ba mwen non yo ak adrès yo nimewo telefòn yo, yo di si ou pa renmen kote ou pral an rele mwen. Enkwayab...Donk se konsa bagay yo pase. NARATÈ : Nan mwa me 1940, fanmi Anne la te anfen jwenn viza yo tap tann depi lontan an pou yo vin nan Ezetazini. Yo enstale avèk kèk fanmi yo te gen nan Charleston, nan Kawolin di Sid epi apre yon moman yo rive Miami.

Premye Kindertransport oubyen transpò timoun lan rive nan Harwich, ann Angletè, desanm 1938 / USHMM

Odyo Yon akt ewoyik pandan Kristallnacht

Defansè Frau Dunn sou Kristallnacht - Anne Meyer Odyo Sèlman NARATÈ : Bonè nan maten le 9 novanm 1938, ofisyèl nan pati Nazi an te òganize yon vag pogwòm ki te gen pou fèt nan tout teritwa alman an. Yo te vin rele aksyon sa a Kristallnacht. Yo vandalize epi piye plis pase 7 000 biznis jwif. Yo pwofane simityè jwif yo epi yo tiye plis pase 100 Jwif. Kèk Jwif, tankou pa egzanp Anne Meyer, sove sèlman gras a bravou defansè ki kanpe yo. Anne Meyer : Nou te gen yon madanm ki te fè lesiv pou nou, Frau Dunn, ke li repoze an pè, ki te kareman refize pati. Li te travay pou fanmi manman m lan depi anvan manman m te marye. Tou senpleman li te -- li te fanmi nou, noumenm nou te fanmi pal efektivman. Li di nanpwen kote m prale. Epi nan maten Kristallnacht lan, li sove lavi nou. Mwen sonje sè mwen an epi mwenmenm avèk granmè mwen tap dòmi anwo lakay nou epi manman ak papa m antre vè 6 è nan maten sa a epi yo te parèt tou serye epi papa m di nou, nou pap ale lekòl jodiya. Se pa pou nou soti nan kay lan. Se pa pou nou desann anba. Se pou nou tann jis tan nou tounen epi nou di nou kapab soti nan chanm lan. Jis moman sa a, kèlkeswa sa nou tande, si yon moun frape nan pòt lan, rete anwo la a epi si nou tande kòmsi yon moun ap monte eskalye an, kache anba kabann nou. Epi manman nou avèk mwen nap tounen dè ke nou kapab. Donk nou anbrase l pou nou salye l avan lale epi nou pat panse anyen de sa, mwen pat konn anyen, ki laj m te genyen 12 an. Sè mwen an te gen 16 an, mwen sipoze li te konn plis pase m. Epi yale. Apre petèt 1 èdtan, nou tande yon kle nan seri an epi se te Frau Dunn. Li tap mache byen lou -- nou te rekonèt pa li -- se te yon gwo madanm, li te gwo anpil. Li te solid anpil, avèk gwo bra byen fò. Epi nou tande l tap mache lou nan eskalye an. Epi li di gen tout kalite bagay kap pase nan vil lan nou pa bezwen konn sa yo ye. Map ret la jis tan manman nou tounen. Epi nou di l yo di nou rete la nan chanm lan epi si nou oblije pou nou antre anba kabann yo epi li di pa soti anwo la a, nou pa konn ki tenten ki pral fèt men map okipe sa. Donk, ou tou konnen lè yo frape byen fò nan pòt lan nou soti nan chanm lan touswit epi nou gade nan ranp eskalye an, epi men li: li te kanpe konsa epi lè Frau Dunn te kwaze bra li sa te pran tout pòt lan. Epi sanble se te Gestapo an epi yo te vle fouye kay lan. Epi madanm lan di se mwen sèl ki la epi mwen se Aryèn menm jan avèk nou donk soti nan kay mwen. Epi yale! Kounyè an, pa gen okèn dout, si nou pat fè sa yo ta monte epi nou tap prale. Granmè mwen, nou de an...tout bagay tap fini la menm.

Alman kap pase kote fenèt kase nan yon biznis ki te gen pwopriyetè fwif yo te detwi pandan Kristallnacht, Bèlen 1938 / USHMM